Cevdet Yılmaz: Terörsüz Türkiye, daha hızlı yükselen Türkiye demek
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, ortalarında Ensonhaber İktisat Editörü Aslı Didari’nin de olduğu gazetecilerle bir ortaya geldi.
Gazetecilerin sorularını yanıtlayan Cevdet Yılmaz, öncesinde ise ekonomik gelişmelere ait bilgilendirme yaptı.
Yılmaz’ın sunumunda, KKM hesaplarındaki düşüş eğilimin devam ettiğini söylerken, Merkez Bankası rezervlerine de değindi.
Cevdet Yılmaz, “Merkez Bankamız önemli manada bir rezerv birikimi sağladı. Brüt rezervimiz 98,5 milyar dolardan 155.1, en son sayısı söyleyecek olursak açıklanan 155 milyar dolar düzeylerine geldi, 99,5’tan 155’e yükseldi” derken, Türkiye’nin kredi notu ve risk primi düşüsüne de değindi.
Yılmaz, “Düşen bütçe açıkları, düşen cari açık, artan rezervler, KKM üzere konulardaki ilerlemeler, TL mevduatın hissesinin artması, bütün bunlar risk göstergelerini aşağıya düşürmüş durumda, bu da CDS dediğimiz oranlara yansıyor.” dedi.
Devamında ise soru karşılık kısmına geçildi ve gündemdeki DEM Parti heyetinin İmralı ziyaretine ait mevzular ele alındı.
Cevdet Yılmaz ise şu tabirlere yer verdi:
TERÖRSÜZ TÜRKİYE PERİYODU VE TERÖRÜN MALİYETİ
Öncelikle terörün maliyetiyle ilgili bir tahlil yapayım. Terörün bir insani maliyeti var olağan hiçbir can kaybının maliyeti ölçülemez. Ölçüye gelmeyecek bu yanını bir tarafta tutarak söylüyorum. Söyleyeceklerim onun dışındaki maliyetler ekonomik maliyetler.
Ekonomik maliyetleri ikiye ayırmak gerekiyor. Birincisi, terörün direkt maliyetleri. Diyelim ki, bir şantiyeye saldırdılar yahut bir binaya ziyan verdiler, bir yolu tahrip ettiler fiziki olarak o direkt bir maliyet oluşturuyor.
İkincisi ise ekonomik tabirle alternatif maliyet, yani terör var diye yapılamayan işlerin maliyeti. Bu ikinci maliyet birincisinden çok daha yüksek. Terör var diye yaylalara gitmeyip işte hayvancılık yapamamak. Terör var diye turizmin gelişmemesi. Terör var diye yatırımcının gidip yatırım yapmaması.
Terör var diye insanların çıkıp işte birtakım faaliyetler yürütmemesi. Hasebiyle, bütün bunlar terörün dolaylı alternatif maliyeti, temel büyük ekonomik maliyet de burada. Bunu da bütün Türkiye yaşadı tahminen, fakat en fazla bence Doğu-Güneydoğu insanı yaşadı bu alternatif maliyeti. Bırakın orada yatırım yapmayı Doğu-Güneydoğulu birçok iş adamımız oradan öteki bölgelere gidip yatırım yaptılar.
Halbuki bir bölge için en hoş şey nedir? Kendi sermayesini tutmak, kendi bölgesinde yatırım yaptırmak, mümkünse öbür bölgelerden insanların da gelip yatırım yapmasını sağlamak o bölgeyi kalkındırır.
“TERÖRÜN AZALMASININ EN BÜYÜK YARARLARINI TÜRKİYE GÖRÜYOR”
Maalesef Doğu, Güneydoğu’da sermaye kaçışı oldu, nitelikli insan gücü kaçışı oldu. Münasebetiyle, bütün bunlar terörün maliyetleri, terörün bertaraf edilmesinin yararları da tam aksine işte en büyük yararı bu dolaylı yararlar. Artık büyük bir muvaffakiyet var terörle uğraşın sonucunda Doğu-Güneydoğu’da gerçekten çok hoş bir huzur ortamı var. Ben de Bingöllü bir kardeşiniz olarak söylüyorum, çok çok huzurlu bir ortam oluşmuş durumda.
Terörün azalmasının da yararlarını en fazla Doğu Güneydoğu görüyor, görmeye devam edecek. Ziyanlarını nasıl en fazla o bölge gördüyse, terörün tasfiyesi ile faydayı da tüm Türkiye görüyor elbette, lakin en fazla Doğu’da, Güneydoğu’da yaşayan insanımız görüyor.
“BİZ TERÖRE KARŞI BÜYÜK BİR MUVAFFAKİYET ELDE ETMİŞ DURUMDAYIZ”
Altını daima çizdiğim bir husus, terörün ziyanları daha kısa vadede gerçekleşiyor, zira yıkmak kolay, bunu bertaraf edip yarar sağlamak ise biraz daha vakit alıyor, zira kolay değil. Bir anda bir terör saldırısı bir turizmi bitirebiliyor mesela, lakin onun toparlanması muhakkak bir vakit alıyor, tekrar bir farklı algı oluşması. Artık Doğu, Güneydoğu bu süreç içinde ve ben inanıyorum ki, Türkiye ortalamalarının üzerinde bir büyüme kaydedecek. Doğu, Güneydoğu’da Gabar petrolünü görüyoruz. Terörsüz Doğu, Güneydoğu’da, Mardin’de, Diyarbakır’da boş odası kalmayan oteller önemli bir canlanan turizm görüyoruz, tekrar Doğu’da hayvancılık görüyoruz. Bingöl’de devasa bir SÜTAŞ yatırımı görüyoruz. Günde bin ton süt işleyen tesislerin kurulduğunu görüyoruz. Bütün bunlar aslında orada tekrar iktisadın canlandığını gösteriyor. Hasebiyle, biz teröre karşı aslında büyük bir muvaffakiyet elde etmiş durumdayız. FETÖ’ye karşı, DEAŞ’a karşı ve PKK’ya karşı.
DEVLET BAHÇELİ’NİN MESAJLARI
Bunun esasen ana vizyonunu da Cumhurbaşkanımız ortaya koymuş durumda, bu da Türkiye yüzyılı vizyonu. 100 yıllık bir cumhuriyetimiz var, çok büyük kazanımlarımız var, artık yeni bir yüzyıla girdik ve bu yüzyıl birçok alt başlığı var, ancak bir tanesi de en temel başlıklarından biri huzurun ve kardeşliğin yüzyılı olacak diyor Cumhurbaşkanımız. Münasebetiyle, ana vizyonumuz da bu, bu vizyon çerçevesinde hareket ediyoruz. Terörün gölgesinde olmayan bir siyaset istiyoruz.
“TERÖRÜN GÖLGESİNDE SİYASET OLMAMALI”
Şunun da daima altını çiziyorum ben: Terör demokrasinin de, kalkınmanın da düşmanıdır. Terörün olmadığı bir ortam ise demokrasiye de, kalkınmaya da güç verir. Terör varsa bir ortamda siz seyahat etme özgürlüğünüzü kullanamazsınız, fikirlerinizi tabir etme özgürlüğünüzü kullanamazsınız, girişimcilik özgürlüğünüzü kullanamazsınız, yatırım ortamı gelişmez.
Dolayısıyla, terörsüz bir Türkiye birebir vakitte daha süratli kalkınan, demokratik standartlarını daha süratli yükselten bir Türkiye demek. Biz artık terörün gündemden çıkmasını istiyoruz. Terörün hiçbir siyasi parti üzerinde, hiçbir siyasi küme üzerinde gölgesinin devam etmesini istemiyoruz.
Aslında terör olduğu sürece demokratik siyaset de olmaz. Elbette demokrasilerde çok partiler olacaktır, çok partili sistem aslında demokrasi. Farklı görüşler, farklı fikirler olacaktır, ancak terörün gölgesinde siyaset olmamalı. Hiçbir parti, hiçbir küme hem ben demokratik siyaset yapıyorum deyip hem de terörle iç içe yahut dirsek teması içinde olamaz. Hasebiyle, terörün ortadan kalktığı, demokratik siyasetin güçlendiği bir ortamda Türkiye kardeşliğini, huzurunu daha da pekiştirecektir.
Burada gördüğümüz kadarıyla Meclis çerçevesinde bir diyalog başlamış durumda bu da çok yanlışsız bir yaklaşım. Zira şu an ki Meclis’imiz Cumhuriyet tarihimizin temsil gücü en yüksek Meclislerinden bir tanesi, tahminen de en yükseği. Çünkü çok sayıda parti seçimle geldi ve her birinin belirli sayıda milletvekili var. Seçmenin yüzde 95’inden fazlası yanlış hatırlamıyorsam temsil ediliyor şu an ki Meclis’imizde, yani çok geniş bir temsil tabanına sahip bir Meclis’imiz var.
PKK’NIN SİLAH BIRAKMASIYLA BÖLGEYE GELECEK YATIRIMLARIN DÖNEMİ
Şimdi terörün olmadığı bir ortam hem Türkiye için hem etraf ülkelerimiz için, Ortadoğu için çok çok değerli ve yatırım ortamını güzelleştirecektir. Bunu bir yılla kısıtlamak yanlışsız değil bence, genel manada yatırım ortamı, ekonomik kalkınma ortamı çok çok güzelleşecektir. Aslında terörün bu bölgeye başımıza bela edilmesinin en büyük sebeplerinden biri de bu bence.
Enerjimizi öteki alanlarda harcayıp gerçek manada kalkınmamıza, gelişmemize de pürüz oluyor bu yapılar. Bunların ortadan kalktığı bir ortamda kaynaklarımızı da dikkatimizi de işte çok daha temelli hususlara, teknolojimizi nasıl geliştireceğiz, ülkemizi nasıl büyüteceğiz, insanımızı nasıl daha nitelikli yetiştiririz? Beşeri sermayeye nasıl daha fazla yatırım yaparız bunlarla uğraşacağız ve bu uzun vadeli kalkınmamıza büyük takviye olacak diye düşünüyorum.
ASGARİ ÜCRET-MEMUR VE MEMUR EMEKLİSİ MAAŞLARI
Asgari fiyatla ilgili şunları söyleyebilirim: Öncelikle bizim toplam istihdamımız sunumda da aktardım Ekim ayı itibariyle 32 milyon 970’ti. Bazen taban fiyatlı çalışan sayısına ait oranlar da tartışılıyor, bizim elimizde kayıtlı olan SGK’lı çalışanlar var, orada kayıtlı çalışanların yüzde 42’si minimum fiyatlı görünüyor o da 6.7 milyon kişi yapıyor. Yani şu anda kayıtlı minimum fiyatlı 6.7 milyon, toplam istihdamımız ise 32 milyon 970 bin. Toplam istihdam içinde Devlette çalışan var, SGK’lı ve SGK dışı çalışanlar var vs. alışılmış hepsini topladığınızda 32 milyon 970 bin şahsa ulaşıyorsunuz. Burada doğal kayıtlı çalışanlarda da şöyle bir durum var onu da izah etmemiz lazım: Kayıt dışılık dediğimiz şey ikiye ayrılıyor. Bir, büsbütün kayıt dışı çalışma sorunu var, bir de eksik kayıtlılık dediğimiz şey var, yani kayıtlı aslında fakat bir kısmı kayıtlı, bir kısmı kayıtsız diyelim. Dünyada da bu durum bu türlü, bizde de bu türlü.
Asgari fiyat sorununda biraz bu sorunun da olduğunu biliyorum, yani minimum fiyatlı 6.7 milyon gözüküyor, ancak muhtemelen bundan daha düşük gerçek manada, zira minimum fiyat üzerinden prim ödeniyor malum, işte birtakım yükümlülükler getiriyor. O yüzden taban fiyatla gösterip, öbür biçimlerde fiyat veren işletmeler olduğunu da biliyoruz, buna da eksik kayıtlılık diyoruz. Biz olağan kayıt dışılıkla da, eksik kayıtlılıkla da çaba ediyoruz. Ancak bu faktörleri dikkate almadan yapılacak bir yorumun çok da gerçekçi olmayacağını bilmemiz lazım.
“ASGARİ FİYATLA İLGİLİ DAİMA ALTINI ÇİZİYORUZ, BU BİR TABAN ÜCRET”
Asgari fiyatla ilgili söyleyeceğim ikinci konu şu:
Altını daima çiziyoruz bu bir taban fiyat, bunun üstü bir limit kelam konusu değil yahut ülkü fiyat yahut olması gereken fiyat biçiminde bir hadise değil. Bundan aşağı olmaz dediğimiz bir fiyat hasebiyle, birçok metropolde, aşikâr kesimlerde, muhakkak büyüklerdeki firmalarda zati fiili fiyatların daha yüksek olduğunu hepimiz biliyoruz. Burada asıl sorun taban fiyatta daha az gelişmiş bölgeler, küçük ölçekli işletmeler ve emek ağır kesimler. Bunlar asıl bunun baskısını daha fazla hissediyorlar. Lakin biz her vakit söylüyoruz, burada verimlilik çok kıymetli. Verimlilik arttıkça ülkenin toplam faktör verimliliği, işletmelerin de işletme bazında verimliliği arttıkça aslında daha yüksek fiyatın de yeri oluşmuş oluyor. Münasebetiyle, değerli olan bu verimliliği artırmak, daha sağlam bir tabanda, kalıcı bir yerde bu gelişmeleri sağlamak. Biz bütün imkanlarımızla bu tarafta uğraş ettik.
Bakın kimi sayılar söyleyeyim, 2023 yılında enflasyon oranı yüzde 64,8, taban fiyata yaptığımız artış yüzde 107.3, yani bugün yaptığımız artışlar geçmişteki bu yüksek oranların üzerine yaptığımız artışlar bunu da dikkate almamızda yarar var.
2024 yılında bugün aşikâr oldu yüzde yıllık enflasyon 44,4. Minimum fiyat 49,1 arttırılmış, yani son 2 yılda yapılan artışlar epeyce değerli artışlar. O yıldaki enflasyonun üstünde artışlar. Bu yıl da yeniden yaptığımız artışın bu yıl gerçekleşecek enflasyonun üstünde kalacağını bekliyoruz.
“ASGARİ FİYATIN DOLAR KARŞILIĞI…”
2003-2024 devrinde yıllık ortalama büyümemiz 5,4 olmuş, az evvel sunumumda size gösterdim. Taban fiyatta ki gerçek artışın yıllık büyümesi 5.6 olmuş, yani bu uzun periyotlu baktığınızda da biz taban fiyatı büyümemizin üstünde artırmışız. Son periyotta kıymetli bir gelişme var 2022 yılında emeğin ulusal gelirden, katma kıymetten aldığı hissesi gayri safi katma bedelden aldığı hisse epey düşük düzeye gelmişti 2022’de. Pandeminin de tesiriyle, öbür faktörlerin de tesiriyle gerçekten çok düşük bir seviyeydi. Gerçekten TÜİK 2022 gelir dağılımı istatistiklerini yayınladığında bunu gördük.
Gelir dağılımında önemli bir olumsuz etkilenme olduğunu gördük 2022’de. Geçtiğimiz günlerde TÜİK 2023 gelir bazlı sayıları açıkladı, burada göreceli olarak bir düzelme olduğunu görüyoruz gelir dağılımında. Ben ,2024 datalarında de (2025’te çıkacak o rakam), yeniden bu düzgünleşme eğiliminin devam edeceğini düşünüyorum.
Bunun da öncü göstergesi emeğe, iş gücüne ödemelerin gayri safi katma paha içindeki hissesi bunu biliyoruz. 2024 yılı üçüncü çeyreğinde, serinin açıklandığı 1998’den beri en yüksek kıymet olan 37,6’ya ulaşmış durumdayız. Yani iş gücü ödemelerinin gayri safi katma kıymetteki hissesi itibariyle 2024’ün üçüncü çeyreği tarihi yüksek seviyeyi görmüş durumdayız ve son bir yılda burada 6,1 puan bir artış var. Bu da bize önümüzdeki devir gelir dağılımı açısından daha olumlu bir tablonun oluşacağını gösteriyor.
Net taban fiyatın tekrar dolar karşılığı çok tartışılıyor biliyorsunuz. Minimum fiyat 2002’de 114 dolar, 2024 yılında ise 519 dolar idi, 2025’teki son aktüel artışla 627 doların üzerine çıkmış durumda. Bu net maaşlarda birde patrona maliyeti açısından bakarsanız bu alışılmış çok daha yüksek sayılarda. Şu anki taban fiyat düzeyimiz Rusya, Romanya, Bulgaristan Meksika, Brezilya’nın, Güney Afrika’nın, Endonezya’nın, Çin, Mısır ve Hindistan üzere gelişmekte olan ülkelerin üzerinde bir sayı, bunu da söz etmek isterim: Enflasyonda önemli bir sapma olursa yine elbette bunları kıymetlendiririz dedi, biz önemli bir sapma olmayacağına inanıyoruz, politikalarımızı o çerçevede sürdürüyoruz. Değerli olan zira şudur buna yürekten inanıyoruz: Bugün yüksek bir maaş verirsiniz, yarın enflasyon bundan daha yüksek çıkarsa verdiğiniz maaşın hiçbir manası kalmaz.
Önemli olan enflasyonu dizginleyip, düşürüp, somut, gerçek satın alma gücünde artış sağlamak. Bizim maksadımız satın alma gücünde kalıcı artış sağlamak, emelimiz bu. Hasebiyle, bunu sağlamak için her türlü çabası sarf edeceğiz. Bu süreçte istihdamı da desteklemeye devam edeceğiz. Taban fiyat kararıyla birlikte biliyorsunuz 700 lira olan taban fiyat takviyesini de 1000 liraya çıkardık, o da değerli bir katkı. Kamuda, bilhassa emek ağır işletmelerimize, emek ağır işletmelerimizle ilgili hem imalatçı, hem ihracatçı işletmelerimizle ilgili EKK’da da geniş değerlendirmeler yaptık, Sanayi Bakanlığımızın bilhassa bu mevzuda çalışmaları oldu, başka Strateji Bütçe Başkanlığımızın çalışmaları oldu, bu kapsamda da yeniden bir inisiyatif var.
O da istihdamını koruyan emek ağır dallarda faaliyet gösteren işletmelere çalışan başına 2 bin 500 liraya kadar istihdam katkısı. Bu bilhassa dokumacılık, konfeksiyon, deri, mobilya üzere emek ağır dalları ilgilendiren bir karar, Ocak ayı içinde bir düzenleme…
“TEMMUZ AYINDA BU ARTIŞLAR YENİLECEK”
Ama buradaki gayemiz şu:
Biz işletmelerimizin istihdamını korumak istiyoruz, programın asıl hedefi bu, istihdamını korumuş, belirli bir referans periyoda nazaran azaltmamış olan KOBİ’lerimiz, işletmelerimiz bundan istifade edecekler, Cumhurbaşkanımız bunun ana başlığını açıkladı zati, ayrıntılarını tartışacağız. Ancak düşündüğümüz şu: KOSGEB kanalıyla işletmelere bu dayanağın ulaştırılması formunda, fakat bürokrasi oluşturmadan çok süratli, seri bir halde bu tespitleri yapıp işletmelerimize bu 2 bin 500’e kadar olan takviyesi sağlamak istiyoruz.
Ama her bölümde değil, tekrar ediyorum, emek ağır kesimlerde ve KOBİ’lerimizi hedefleyen bir anlayış içinde bu takviyemizi de sağlayacağız. Zira bizim hedefimiz insanların işini korumak, az evvel vurgulamaya çalıştım, işletmelerin ayakta kalması, devam etmesi, istihdam sağlaması ekonomik olarak da, toplumsal olarak da bizim için çok çok değerli. Münasebetiyle insanlarımızın iş gücü piyasalarında kalması için yeni bir programı da başlatıyoruz.
Emeklilerle ilgili söyledikleriniz, minimum fiyat oranıyla emekliye artış oranını mukayese hakikat olmaz, zira birisi bir yıllık bir süreçle ilgili, perspektifle ilgili bir artış, oburu 6 aylık, yani emekli ve memur artışı biliyorsunuz 6 aylık yapılıyor, Temmuz’da tekrar bu artışlar yenilenecek. Burada da kural aşikâr, biliyorsunuz burada gerçekleşen enflasyon ve toplu kontrat var. SSK ve BAĞKUR emekli aylıkları 6 aylık enflasyona nazaran artması, onun hesaplarını siz esasen yaptınız, oranlar aşikâr.
“DÜŞÜK ALAN EMEKLİLERİMİZ OLDUĞU İÇİN 2019 YILINDA DÜZENLEME YAPTIK”
Yani burada kural bazlı bir şey var biliyorsunuz aslında, burada asıl kural bazlı olmayan en düşük emekli aylığı. En düşük emekli aylığı, geçmişte bu türlü bir şey yoktu bizim sistemimizde, gün sayısından, primin düşüklüğünden ötürü çok düşük alan emeklilerimiz olduğu için bu düzenlemeyi 2019’da yaptık.
Pandemiden evvel düzenleme yaptık, pandemide de artırdık bunu, 2019’da bir düzenleme yapıldı, ve birinci kez orada en düşük emekli aylığı diye bir tanım getirildi, ondan evvel o denli bir şey yoktu, yani ne kadar prim ödediyseniz düşükse çok düşük alma durumu da vardı, en azından taban bir şey verelim dendi. Bunun yanı sıra ikramiye konusu getirildi biliyorsunuz. Bugün geldiğimiz noktada 12 bin 500 liraya çıkmış durumda kök fiyatları daha düşük olan hayli değerli sayıda emeklimiz bundan istifade ediyor, kök fiyatından daha yüksek bir emekli fiyatı almış oluyor, yani primiyle ilişkili kök fiyatından daha yüksek bir emekli maaşı almış oluyor.
Bunu kanunla lakin değiştirebiliyorsunuz, bu olağan sistemden gelen bir şey olmadığı için, kanunla gelen bir yapı olduğu için fakat kanunla düzenlenerek tekrar sağlanabilir. Bu hususta bir çalışma yapacağız, yani burada öteki fiyatlar artarken asgariyi olduğu üzere tutmanın hakikat olmadığını düşünüyoruz, bir çalışma yapacağız ve bir yasal düzenleme muhtemelen gündeme gelecek. Tabi hükümetimiz bunu en son karara Cumhurbaşkanımız tamamladıktan sonra kümemizle kanun çalışmasını gündeme taşıyacağız. Ocak ayı içinde bu gerçekleşecektir diye düşünüyorum.
EN DÜŞÜK EMEKLİ AYLIĞININ BELİRLENMESİNE DAİR: EKK NEDİR
EKK dediğimiz şu: Az evvel anlatırken biraz izah etmeye çalıştım, bir bizim … daha formal diyelim EKK toplantılarımız var. Bir de husus bazlı ilgili bakanlarımızla bir ortaya gelip yeniden EKK bakanlarıyla yaptığımız çalışmalar var. Bu hususta geniş manasıyla EKK toplantısı gerekmiyor, temel burada tartışacağımız Çalışma Bakanlığımız ve Maliye Bakanlığımız üzere direkt ilgili bakanlıklarımız. Onlarla elbette bir ortaya gelip bu mevzuları ayrıntılı değerlendirip sonra Hükümetimize, Sayın Cumhurbaşkanımıza bu konular arz edilir diye tabir etmek isterim.
FİYATLAMA DAVRANIŞLARI (PİYASA AKTÖRLERİ İLE GERÇEK KESİM VE VATANDAŞLAR ORTASINDAKİ FARKIN SEBEBİ)
Fiyatlama davranışları doğal giderek daha bir düzeliyor diye düşünüyoruz. Burada alışılmış beklentiler çok kıymetli, kimi arkadaşlarımız da sordular. Artık baktığınızda Merkez Bankamız da aktörleri ve iktisadın farklı kısımlarından temsilcilerle ile birtakım anketler yapıyor, finans piyasasını bilen aktörler hayli yaklaşmış durumda bizim amaçlarımıza. Beklentileriyle bizim gayelerimiz bayağı yaklaşmış durumda. Onlar biraz daha bu oranın gidişatını yakından takip ediyorlar.
Reel bölüm ve vatandaşlarımızın beklentilerinde daha üstteyiz. Örneğin geçen ay enflasyon yüzde 47 iken mevcut gerçekleşen enflasyonumuz 1 yıl sonrası ne olacak diyorsunuz, gerçek bölüm 40-50 olacak diyor. Münasebetiyle fakat geldiği yere bakarsanız bu çok daha yüksekti, buralara geldi. Beklentilerde bir düzgünleşme oldu, fakat hala gerçekçi bir noktaya geldiğimizi düşünmüyoruz.
Özellikle bu son enflasyondaki gelişmelerle birlikte gerçek kesim beklentilerinde de daha fazla bir güzelleşme bekliyoruz önümüzdeki devirde. Biraz şöyle bir durum var arkadaşlar: Dünyada da bu bu türlü, yani yalnızca bize özgür bir şey değil. İstatistik kurumlarının ölçtüğü enflasyonla işletmelerin, vatandaşların hissettiği yahut algıladığı enflasyon ortasında bir fark var.
Bu bütün dünyada bu türlü, Avrupa’da gidip ölçtüğünüzde orada bu fark var, diğer ülkelerde de var. Biraz seçici algılama var, yani sizin için kıymetli olan birkaç kalemdeki algınızı oluşturabiliyor, meğer istatistik kurumları yüzlerce kalemi alıp ortalamasını hesaplıyorlar. Yeniden vatandaşımız geçmişten gelen hafızayı daha fazla taşıyor diyelim gelişmelerden çok, o aylık olumlu bir şeyden fazla geçmiş tecrübeyi bugüne taşıyabiliyor. Çeşitli sebeplerle bu fark bütün ülkelerde var doğrusu. Bu Avrupa’da da bu türlü, dünyada da bu türlü. Münasebetiyle bu olağan bir durum, lakin bunun eğilimine bakmak lazım. Nereye hakikat gidiyor? Vatandaşımız da gerçek kesimdeki beklentinin altında giderek aşağıya yanlışsız geldiğini görüyoruz. Bu da sevindirici, zira toplumsal bilimlerde kendini gerçekleştiren kehanet diye bir kavram var, self fulfilling prophecy diyorlar. Herkes bir şeyi beklerse olmayacak şey bile olur, zira herkes ona nazaran davranır.
Dolayısıyla bu beklentilerin daha gerçek bir tabana gerçek gelmesi enflasyonla çabamıza de güç verecektir. Bilhassa son periyotlardaki bu gelişmelerin beklentileri de giderek daha fazla güzelleştireceğini öngörüyoruz. Münasebetiyle hem enflasyonun ana eğilimindeki değişim, hem de beklentilerdeki güzelleşme 2025 yılı için bize daha güçlü bir dezenflasyon perspektifi sunuyor.
BÜYÜMENİN KOMPOZİSYONU OLUŞTURULURKEN SURİYEDEKİ DURUM DİKKATE ALINDI MI?
Şu an ki süratli gelişmeler, son devirde ki gelişmeler dikkate alınmadı. Zira hakikaten bütün dünyayı şaşırtan bir süratle gerçekleşti Suriye’deki dönüşüm. Lakin ben bunun büyümemize olumlu katkıda bulunacağını düşünüyorum. Büyümemize güç katacağını, iç talebe güç katacağını düşünüyorum.
ENFLASYONDA BAZ TESİRİ
2025’in baz tesiri soruldu. Geçen yıl yani 2024’ün Ocak-Şubat aylarında göreli olarak yüksekti enflasyon münasebetiyle baz tesirinin bu sene olumlu olacağını bu manada Ocak bilhassa baz tesirinin olumlu olacağını düşünüyorum. Ocak’ta genelde başka aylara nazaran nispeten daha yüksek olur aylık enflasyon, zira birçok fiyat, fiyat Ocak’ta güncellendiği için Ocak ayı biraz daha olağan ortalamanın üstünde gelir.
Lakin geçen yılın ocak ayıyla mukayese ettiğimiz vakit bu sene çok daha düşük olacağını varsayım ediyoruz. Münasebetiyle, geçen yılın Ocak’ı biraz daha beklentinin üstünde çıkmıştı onun baz tesiri olumlu olacaktır diye düşünüyorum. Geçen yıl Ocak mesela yüzde 6,7 olmuş, Şubat 4,5 olmuş münasebetiyle, bu birinci aylarda bize olumlu olarak yansıyacaktır. Ama daima şunu söylüyorum: Bazen medyadan arkadaşlarımız da söylüyorlar, baz tesiri de şu oldu, bu oldu diyorlar.
Program yoksa baz tesiri de olmaz pahalı arkadaşlar, temel tesir program tesiridir. Zira program olmazsa siz bu oranı düşürmezseniz bu 6,7’nin altında bir oran çıkmazsa baz tesiri de oluşmaz esasen. Münasebetiyle, temel olan program tesiridir, lakin baz tesirinin de yararlı olduğu aylar yahut olumsuz etkilediği aylarda elbette olabilir. Temel olan program tesiridir, program tesiri de olumlu istikamettedir.
YÖNETİLEN-YÖNLENDİRİLEN FİYATLAR
Akaryakıt en kıymetli kalem burada, artık 10 tane kalem, 9’unu, yani birçoklarında yapmadınız derseniz, fakat bir de yük dediğimiz bir şey var, hani en yüklü şey akaryakıt orada, enflasyon hesaplarında da, tüketim olarak da bütün öteki alanları da etkileyen malum bir alan, münasebetiyle burada bir fedakarlık yapmış durumda Maliyemiz. Burada iki boyut var.
Bir, gelir muhtaçlığı var Maliyemizin. Bütçe açığını düşürmediğimiz sürece gidip borçlanmak durumunda kalıyorsunuz, kamunun gelirlerini korumak değerli bir gaye. Öbür taraftan da dediğiniz konu da değerli, dezenflasyon sürecine mali dayanak verme amacı var. İşte bu ikisi ortasında bir istikrar gözetiyoruz, yaptığımız o. Hem kamunun belirli oranda bir gelir sağlaması, hem de dezenflasyon sürecine de elimizdeki imkanlar çerçevesinde takviye olmak.
Diğer birçok kalem, herkesin her vakit yaptığı işler değil, işte bir kez diyelim işiniz düşüyor, bir seferlik bir fiyat ödüyorsunuz pasaportunuzu yenilerken vesaire. Onlar hani bu türlü enflasyonla ilgili çok tesiri olan yahut toplam tüketim içinde çok büyük hisseye sahip olan kalemler değil temelinde, lakin akaryakıt her gün insanımızın bir formda direkt yahut dolaylı olarak muhatap olduğu bir alan, hasebiyle tercihimizi orada kullanmış olduk, elimizdeki imkanı orada kullanmış olduk.
MERKEZ BANKASININ FAİZ İNDİRİM KARARININ DEVAMI GELECEK Mİ?
Merkez Bankası’nın faizlerle ilgili faiz indirimi oldu malum, Merkez Bankamız bir faiz indirimi yaptı. Burada Merkez Bankamız kendi yasal çerçevesi içinde kararlarını veriyor ve bunları da toplumla paylaşıyor, izah ediyor. İki şeyin altını çiziyor yaptığı açıklamalarda, enflasyonun ana eğilimine bakıyorum diyor ve beklentilere bakıyorum diyor. Her ikisinde de bir güzelleşme süreci olduğunu görüyoruz. Münasebetiyle bugün çıkan enflasyon oranı da yeniden enflasyonun ana eğiliminde bilhassa hizmetlerde daima sizinle onu paylaştık biliyorsunuz, en katı olan alan hizmetler, bilhassa hizmetlerde de son çeyrekte önemli bir kırılma olduğunu görüyoruz, enflasyonun aşağıya gerçek geldiğini görüyoruz. Hasebiyle bu enflasyonun ana eğiliminde aşağıya hakikat bir eğilim, gidişat oluşmuş durumda. Bu da alışılmış Merkez Bankamızın siyasetini etkileyecektir, diğer türlü düşünmek de mümkün değil.
Ama faiz siyaseti dışında da enstrümanları var Merkez Bankamızın. Bir taraftan da makro ihtiyati önlemler dediğimiz diğer önlemler de alması mümkün. Sıkı tutuşunu ana çerçevede sürdürecektir tek hanede enflasyona niyete kadar, lakin enflasyondaki bu ana eğilimlere nazaran de alışılmış ki kararlarını kendi yetkili heyetlerinde alacaktır. Ancak genel çerçeve bu, enflasyonun ana eğilimi düşüyor, beklentiler güzelleşiyor.
KUR SİYASETİ DEĞİŞECEK Mİ?
Bizim kur siyasetimiz şu: Bu 2000’li yılların başlarından beri gelen bir siyasetimiz, yani yeni bir şey değil. Hür kur siyaseti. Yani Merkez Bankası spekülatif bir hadise görmediği sürece kurun seviyesini belirleyici müdahale yapmıyor bizim sistemimizde, lakin bir spekülatif hadise görürse kanunu gereği, kanunda da bu yazıyor, spekülatif hadise gördüğü vakit ona müdahale etme misyonu Merkez Bankası’nın.
Ama onun ötesinde kuru temel olarak piyasa belirler diyoruz, piyasadaki dövizin arzı ve talebi belirler. Hasebiyle en sağlıklı olan da bu diyoruz. Zira hatırlarsanız 2001 krizini Türkiye sabit kur rejiminden ötürü yaşadı. Sabit kur rejimlerinde tabiri caizse bu fay çizgileri üzere birikip birikip birikip tesirler bir anda patlıyor ve iktisada büyük ziyan veriyor. Hür kur rejiminde ise kur her gün ufak ufak kendini ayarlayarak üst tarafta, aşağı istikamette, piyasanın kaideleri neyse o tesirleri vakte yaymış oluyor.
Dolayısıyla ani risklerle karşı karşıya kalmıyorsunuz, özgür kur avantajı bu. Münasebetiyle bu rejimimizi değiştirme üzere bir niyetimiz yok, motamot devam ediyor. Dalgalı kur rejimi de deniyor buna, özgür kur da deniyor… Lakin yeniden tekrar edeyim, bu spekülatif hadiselere müdahale edilmeyecek manasına da gelmiyor. Bu konuda Merkez Bankamızın kanunu açık, kanununda da bu yazıyor, spekülatif bir hadiseler olduğu vakit Merkez Bankamız müdahalesini yapıyor.
Onun dışında piyasanın arzı, talebi, döviz kurunu temel belirleyici olan odur diyoruz. Hasebiyle biz Orta Vadeli Programda planlarımızda, programlarımızda kur maksadı koymuyoruz ortaya. Yalnızca çalışma kuramı gereği yani yapmanız lazım, öteki hesabi bir varsayım yapıyoruz, o hesabi varsayım üzerinden birtakım kıymetler koyuyoruz ortaya.
Bunu bir gaye olarak lütfen algılamayın, hiçbir halde bir kur maksadımız kelam konusu değil, bunu piyasaya bırakıyoruz, ancak spekülatif hadiselere de elbette o spekülatif hadiseler kelam konusu olduğunda, manipülatif hadiseler kelam konusu olduğunda olayın rengi elbette değişiyor.
