İsrail’in Suriye’yi işgaline karşı çıkan, Şam’daki son Yahudiler: Suriyeliyiz

Suriye, tarih boyunca birçok medeniyete mesken sahipliği yapmış ve bu topraklarda uzun yıllar boyunca Yahudi topluluğu yaşamıştır. Fakat, 2. yüzyılın ortalarından itibaren Suriye’deki Yahudi nüfusu büyük bir azalma yaşamaya başlamıştır. Hafız Esed’in iktidara gelmesiyle birlikte, 1992’de Yahudi nüfusunun neredeyse tamamı ülkeyi terk etmek zorunda kalmış, kimilerinin ise mal varlıklarına el konulmuştur.

Yaklaşık 30-35 yıl evvel, Suriye’de yaklaşık 5 bin Yahudi’nin yaşadığı kestirim ediliyordu, lakin günümüzde bu sayı 10’un altına düşmüştür. Yahudi toplumu, büyük oranda Şam’ın eski mahallelerinde yaşamaktaydı. 8 Aralık 2024’te Baas rejiminin yıkılmasının akabinde, 1992’de zorla göç ettirilen Yahudi toplumunun kimi üyelerinin, örneğin 33 yıl sonra Şam’a dönen Yahudi hahamı Yusuf Hamra’nın memleketlerine ziyaretlerde bulunması bekleniyor.

“SURİYE HALKININ BİR PARÇASIYIM”

AA takımı, hâlâ Şam’da yaşayan Suriyeli Musevilerle röportaj yaptı. Yahudi topluluğunun önderlerinden Bahur Chamntoub, ailesinin 1992’de ABD ve İsrail’e göç ettiğini ve o günden bu yana Şam’da yalnız yaşadığını belirtti:

Burası çocukluğumun geçtiği yer. Şam’ı ve Suriye’yi seviyorum. Burada daima birlikte yaşıyoruz, dinler ortasında hiçbir ayrım yok. Durumlar uygun, rastgele bir azınlık ya da mezhep sıkıntım yok, Suriye halkının bir parçasıyım. Her şey yolunda ve çok seviliyorum, bu yüzden buradan ayrılmadım.

BAAS REJİMİNİN BASKILARI VE DEĞİŞEN HAYATLAR

Chamntoub, Baas rejimi devrinde Musevilere yönelik baskıları da anlattı. 1970’lerde Hafız Esed’in iktidara gelmesiyle Musevilerin seyahat etme ve mal edinme haklarının kısıtlandığını, hatta Musevilerle konuşmanın yasaklandığını belirtti. Kimlik kartlarına “Musevi” ibaresi, kırmızı harflerle yazılırdı. 1980’lerde ise yurt dışına çıkmaları yasaklanmıştı:

ABD, 1990’larda Hafız Esed ile bir muahede yaptı. Bu mutabakatla, ülkeden çıkmak isteyen Musevilerin yolu açıldı. Museviler tıpkı bir kafeste üzere hapsolmuştu; kapı açılınca büyük bir çoğunluk gitmek istediği yere gitti. Bir kısmı taşınmazlarını satıp gitti, başkaları ise meskenlerini terk etti.

Chamntoub, 1992 göçünden sonra Suriye’de sadece 30 kadar Yahudi kaldığını, bugünse bu sayının yalnızca 7 olduğunu söyledi. Üçü bayan olmak üzere bu küçük topluluk, hala Şam’da yaşamaktadır. Rejim periyoduyla ilgili anılarını paylaşan Chamntoub, şunları söyledi:

Gençken bir kızla konuştuğumda, o kızı güvenlik şubesine alıp sorgularlardı. Birkaç yıl evvel, yalnızca bizimle konuşan 3 arkadaşım 3 ay tutuklandı. Yabancılarla konuşmak yasaktı. Artık ise istediğimizle görüşebiliyoruz. Eski periyotta Museviler üzerinde önemli baskılar vardı. Gençlerimiz bu yüzden ülkeyi terk etti.

Baas rejiminin çökmesinin akabinde, Suriyeliler üzere Yahudi toplumu da büyük bir değişim yaşadı. Chamntoub, yeni devirde daha fazla özgürlük olduğunu, rahatça konuşabildiklerini belirterek, “Sokakta yürürken artık denetim noktaları yok, istihbarat servisleri gelip bizi rahatsız etmiyor. Kendimi özgür hissediyorum. Durum eskiye nazaran çok daha âlâ.” sözlerini kullandı.

GEÇMİŞE HASRET VE ZORLUKLAR

Chamntoub, Şam’ın Bab Tuma bölgesinde uzun yıllardır tanınan ve sevilen bir figür olarak, konutunun kapısını her açtığında eski günleri ve kaybettiklerini hatırlayarak hüzünlendiğini söz etti. Ailesinin bir gün geri dönmesini dileyen Chamntoub, “Fakat şu anki şartlarda nasıl dönebilirler ki? Meskenler tamir edilmeye muhtaç ve Şam’da su ve elektrik düşüncesi var. Ayrıyeten, ABD’yi terk edip buraya gelmeleri epey zor” dedi.

Eğitimini tamamladıktan sonra terzilikle başladığını, akabinde kendi işyerini açtığını belirten Chamntoub, kuyumculuk ve emlakçılık üzere farklı kesimlerde de faaliyet gösterdiğini söyledi. Eski vakitlerden bahseden Chamntoub, “Bir vakitler burada, daima birlikteydik, sohbet eder, yemekler pişerdi. Şu an yalnızım; yemekleri kendim pişiriyor, bulaşıkları kendim yıkıyorum. Bu duruma alıştım” diyerek yalnızlıkla geçen yıllarını anlattı.

İSRAİL’İN SURİYE’YE YÖNELİK ATAKLARI VE TOPRAK İŞGALİ

“İŞLERİMİZİ SÜRDÜRMEK İÇİN BURADA KALDIM”

Şam’da kapalı çarşıda antika dükkanı işleten Yahudi Selim Debdub da 1992’deki göçle ailesinden ayrıldığını belirtti. 1970 doğumlu Debdub, “İşlerimi burada sürdürmek için kaldım. İş gereği sıkça seyahat ediyorum ve bu sayede ABD’deki ailemi görebiliyorum. Şükürler olsun, her şey yolunda. Burada ayrımcılık yok, herkes birbirini seviyor” dedi.

Rejimin çökmesinin akabinde, Debdub birçok Yahudi ailesinin Suriye’yi tekrar ziyaret edeceğini belirtti:

1992 öncesi Şam’da bizim topluluğumuzun sayısı yaklaşık 4 bin civarındaydı. O devirde bir haham, tüccarlar vardı. Fakat 1992’de herkes göç etti. Buradan ayrılanların taşınmazlarının bir kısmı hala duruyor, fakat kimilerininki çalındı. Mallarına el konulanların birden fazla ise rejimle irtibatlıydı.

“TOPLULUĞUMU, AİLEMİ, KARDEŞLERİMİ ÖZLÜYORUM”

Debdub, ibadet yerlerinin açılmasını temenni ederek, “Burada bir sinagogumuz var, bazen topluluk başkanı gelip ibadet yerini açıyor, birkaç kişi toplanıyor ancak ayinler yapılmıyor. Topluluğumu, ailemi ve kardeşlerimi çok özlüyorum” dedi. Suriye halkıyla âlâ bağlantılar içinde olduklarını belirten Debdub, “Elhamdülillah, burada yabancılık hissetmiyoruz, hepimiz kardeşiz” dedi.

Ticaretin geleceği konusunda umutlu olduğunu belirten Debdub, “Burası, 1980’den beri aileme ilişkin. Ailem göç ettikten sonra ben işletiyorum” dedi. Göç eden eski Şam Musevilerinin şu anki hayatlarından şad olduklarını söyleyen Debdub, “Eski günleri anmak için buraya gelmek istiyorlar. Bizim topluluğumuzda aile yapısı çok kıymetliydi. Her gün ibadet yerine giderdik” şeklinde duygusal bir halde geçmişi andı.