Dünyada ve Türkiye’de radyonun tarihçesi

Dünyada radyo savaş kazandıran bir özelliğe sahip.

Türkiye ise radyo yayıncılığı konusunda değerli bir tarih yazdı. Tarafsız yayıncılık yapan Türk radyo yayıncılığı savaşlarda en sağlam kaynak olarak ün saldı.

Dijitalleşen dünyaya ayak uyduran radyo, bir asrı aşkın müddettir aktifliğini koruyor.

İnsanlığın haberleşme alışkanlıklarını değiştiren ve icat edildiği günden bu yana dijitalleşen dünyaya ayak uyduran radyo, Türkiye’de de 98 yıldır haber, müzik ve cümbüş alanlarında hala kıymetli bir medya gücü olmayı sürdürüyor.

Bu gelişmelerin akabinde İtalyan mucit Guglielmo Marconi, kablosuz telgraf sistemini geliştirerek 1895 yılında birinci başarılı sinyali iletmeyi başardı. Marconi’nin çalışmaları, bilhassa denizcilik ve askeri irtibat alanlarında büyük yankı uyandırdı. Marconi, 1901 yılında Atlantik Okyanusu’nu aşan birinci kablosuz iletisi göndererek tarihe geçti.

Radyo yalnızca Mors koduyla bildiri iletmekle sonlu kalmadı. Kanadalı mucit Reginald Fessenden, 1906 yılında Massachusetts’te gerçekleştirdiği deneyde, insan sesini ve müziği kablosuz olarak iletmeyi başardı.

Noel gecesi yapılan bu tarihi yayında Fessenden, kemanıyla bir modül çaldı ve akabinde birkaç cümleyle dinleyicilere seslendi. Böylelikle birinci radyo yayını resmen gerçekleşmiş oldu.

TÜRKİYE, 1927’DE RADYO İLE TANIŞTI

Radyo, 1920’li yıllardan itibaren ticari ve kamusal yayıncılığın merkezine oturdu. 2 Kasım 1920’de ABD’nin Pittsburgh kentinde KDKA radyosu tarafından gerçekleştirilen birinci nizamlı radyo yayını tarihe geçti.

Dünyanın dört bir yanında süratle yayılan radyo, 1927’de Türkiye’ye ulaştı.

RADYO YAYINLARI BİLHASSA 2. DÜNYA SAVAŞI PERİYODUNDA EHEMMİYET KAZANDI

Özellikle 2. Dünya Savaşı devrinde, haberleşme ve propaganda aracı olarak büyük kıymet kazanan radyo, 1930’lu ve 1940’lı yıllarda altın çağını yaşadı. Savaş sonrası periyotta ise FM radyo frekanslarının geliştirilmesiyle müzik yayıncılığı büyük bir ivme kazandı.

Televizyonun yaygınlaşmasıyla popülaritesi bir müddet azalan radyo, 1990’lı yıllarda dijitalleşmeyle yeni bir dönüşüm yaşadı. Artık dijital platformlarla birleşerek varlığını sürdüren radyo, haber, müzik ve cümbüş alanlarında hala kıymetli bir medya gücü olmayı sürdürüyor.

İlk sinyalden bugünün dijital yayınlarına kadar uzanan bu seyahat, irtibat tarihinin en kıymetli buluşlarından biri olarak kayıtlara geçti. Radyonun mucitleri, bilimsel gelişmeler ve teknolojinin sunduğu imkanlarla insanlığı sesle buluşturarak tarihte unutulmaz bir iz bıraktı.

TÜRKİYE’DE RADYONUN TARİHÇESİ

Türkiye’de birinci radyo yayın denemeleri 1921 yılında İstanbul’da başladı. Amatör düzeyde devam eden çalışmaların akabinde 19 Mart 1923’te halka açık birinci radyo deneme yayını, İstanbul Öğretmen Okulu’nun bodrumunda, davetliler ve basın huzurunda “Telsiz Telefon Tecrübeleri” ismiyle yapıldı.

Cumhuriyet’in ilanından iki yıl sonra “Telsiz Tesisi Hakkında Kanun” çıkarılarak ülke genelinde bir telsiz şebekesi kurulması için birinci adım atıldı. Memleketler arası şirketlere de açık olan ihaleyi kazanan Fransız firma, İstanbul ve Ankara’da telsiz ve telgraf vericileri üretimine başladı.

Yürütülen çalışmaların akabinde birinci yayın “İstanbul Radyosu” ismiyle 6 Mayıs 1927’de Sirkeci’deki Büyük Postane binasının bodrum katından yapıldı. O tarihte şimdi kimsede radyo alıcısı bulunmadığı için yayınlar postane binasının kapısının üzerine yerleştirilen hoparlörle halka aktarıldı.

Günlük 5 saatle sonlu olan yayınların “söz” kısmında, Anadolu Ajansından (AA) temin edilen, “Esham ve Tahvilat” denilen periyodun pay senedi ve tahvilleri ile “Zahire Borsası” haberleri yer alırken, “müzik” kısımlarında ise stüdyoda Türk sanat musikisinin kıymetli isimleri eser icra ediyordu.

1 MAYIS 1964’TE TÜM RADYOLAR TRT’YE DEVREDİLDİ

Dönemin milletvekilleri ve gazetecilerinden oluşan bir kümenin teşebbüsüyle 8 Eylül 1927’de “Türk Telsiz Telefon Anonim Şirketi” kuruldu. İstanbul Radyosu, bu tarihten itibaren faaliyetlerini kurulan şirkete bağlı gerçekleştirirken kasım ayında da Ankara Radyosu devreye alındı.

Dönemin hükümeti 1936’da sona eren mukavelenin akabinde “Türk Telsiz Telefon AŞ” ile yeni mukavele imzalamadı. Bunun üzerine İstanbul ve Ankara Radyoları, Posta ve Telgraf Teşkilatı (PTT) Genel Müdürlüğüne devredildi.

Daha sonra yayınlarına bir müddet orta veren İstanbul Radyosu’nun stüdyo gereksiniminin karşılanması için 1945 yılında Harbiye’de Radyoevi Binası’nın inşasına başlandı. Dört yıl süren inşaatın akabinde 19 Kasım 1949’da periyodun Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün açılış konuşmasını yaptığı merasimle İstanbul Radyosu yayın hayatına döndü.

Radyolar, 2. Dünya Savaşı ile birlikte yeni kurulan Matbuat Umum Müdürlüğüne bağlandı. 1950’li yıllarda birinci defa radyo yayınlarında reklamlara müsaade verildi. Ayrıyeten birinci dini yayınlar da bu tarihten itibaren yapılmaya başlandı.

Türkiye Radyo Televizyon Kurumunun (TRT) 1 Mayıs 1964’te kurulmasıyla İstanbul ve Ankara Radyoları başta olmak üzere tüm radyolar TRT’ye devredildi. 1993 yılındaki Anayasa değişikliği ve 1994 yılında çıkarılan kanunla o periyoda kadar devlet eliyle yürütülen radyo yayıncılığında bu tarihten sonra özel bölüm de yer almaya başladı.

“DÜNYA RADYO GÜNÜ”

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), 2011’de düzenlenen 36. Genel Konferansı’nda, Bilgi ve İrtibat Komitesince kabul edilen bir teklifle 13 Şubat’ı “Dünya Radyo Günü” olarak ilan etti.

“Radyo ve İklim Değişikliği” temasıyla bu yıl 14. yıl dönümü kutlanan günde, Türkiye 100 yıla yakın radyo geçmişi ve yayın yapan yaklaşık 1000 radyosuyla Avrupa’nın en geniş radyo ağına sahip ülkelerinden biri olarak öne çıkıyor.