Dalia Grinkevičiūte’ün Sibirya sürgününde çalınan bir çocukluğun anıları: Oysa Gökyüzü Muhteşemdi

1941’deki Litvanya işgalinden sonra annesi ve erkek kardeşi ile birlikte Sovyetler tarafından Sibirya’ya sürülen Dalia Grinkevičiūte, gençliğinin birinci yıllarını yuvasından ve bildiği hayatından çok uzakta, Kuzey Kutbu’nda geçiriyor ve yirmi bir yaşında bu karanlık periyodu gerisinde bırakarak annesiyle kaçıp Litvanya’ya dönmeyi başarıyor. Yaşadığı bu travmatik devrin anılarını kâğıt kesimlerine yazıyor.

Dalia Grinkevičiūtė’ün kaleme aldığı anıları, yalnızca kendinin değil, konutlarından sürülen ve Sovyet işgali yıllarında hapsedilen 300.000 Litvanyalı hakkında. Ama gözetlendiğini hissettiği için onları cam bir kavanozun içinde baba meskeninin bahçesine gömüyor. Nitekim korktuğu başına geliyor ve kısa bir müddet sonra KGB tarafından tutuklanarak tekrar hudut dışı ediliyor.

Bir çalışma kampında hizmet ettikten ve ikinci bir sürgün devrine katlandıktan sonra, Grinkevičiūtė 1956’da konuta dönüyor lakin orjinal el yazmasını bulamıyor. Grinkevičiūtė, anılarını 1974’te yine yazmaya başlıyor.

Rusça yazılmış ve gerçek soyadı altında imzalanmış bu metinden alıntılar, 1979’da Paris merkezli Rus muhalif dergisi Pamiat‘ta, tam metin olarak da 1988’de Litvanya’da Pergalė mecmuasında Lietuviai prie Laptevų jūros (Laptev Denizi kıyısındaki Litvanyalılar) başlığı altında yayımlanıyor. Dalia ise bunu göremeden hayatını kaybediyor.

MÜZEDE SAKLANAN ANILAR

Ölümünün üzerinden geçen dört yılın akabinde yazdıklarını sakladığı cam kavanoz, bir şakayık çiçeğinin yeri değiştirilirken tesadüfen bulunuyor ve o denli büyük bir yankı uyandırıyor ki Litvanya tarihinin en kıymetli dokümanları ortasında yerini alıyor.

Öyle ki Dalia’nın anılarının günümüzde Litvanya okullarında okutulması mecburî. Ayrıyeten bu çarpıcı anılar Vilnius’taki ulusal müzede saklanıyor.

OYSA GÖKYÜZÜ MUHTEŞEMDİ

Litvanya Ulusal Müzesi’nin tabanına yerleştirilen stantlar, bilinmeyene gerçek bir seyahatin, sürgündeki ömrüne, yorucu fizikî emeğe ve sıkı bir çalışmanın akabinde derme çatma bir okul bankında oturarak tutuşturulan daha yeterli bir gelecek umuduna tanıklık eden eşyaları sergiliyor.

Bunca insanı bu kadar derinden etkileyen bu anıların tek özelliği sıkıntı günlerin şahidi olmaları değil elbette. Okuyanların kalbine dokunan, empati kurmalarını sağlayacak kadar içlerine işleyen bu anılar, güçlerini Dalia’nın kuşkuya yer bırakmayacak kadar güçlü kaleminden alıyorlar.

Yaşadığı müthiş anıları hem tüm gerçekliğiyle hem de edebi bir lisanla anlatmayı başarmış olması Meğer Gökyüzü Harikaydı ’yi memleketler arası bir çok okunan kitap haline getirmiş.

“Hayatı yakalamak ve dizginlemek istiyorum, böylelikle onu kendim yönetebileceğim ve onun tarafından her tarafa savrulmayacağım. Biz daha yaşayacağız, Dalia, daha savaşacağız. Berbat bir düşman ile… Hayat ile… Asla vazgeçmeyeceğiz.
Daha on beş yaşında olmam hiç umurumda değil.”

HAYATA KARŞI GÜÇLÜ DURMAK

Dalia’nın kıssasında beni en çok etkileyen -tahmin ediyorum ki okuyucuların çoğunluğu da bundan etkilenmiştir- sürgüne gönderildiğinde on dört yaşında olan muharririn hayata karşı tavrı, iştahı ve manevî olgunluğu…

Ölümün, açlığın, dışlanmanın, aşağılanmanın, yalnızlığın sarmaladığı bir hayatta kaç kişi bu derece güçlü kalabilir?

“KADERİNİ SEV…”

Nietzsche’nin Amor fati (kaderini sev) bakış açısında insanın hayatını tüm yaşadıklarına karşın olumlaması, yaşadığı her şeyden öğrenmesi gerekenleri çıkarması, yola devam etmesi ve yazgısını aşması anlatılır.

Okuması kolay olsa da hayata geçirmesi sıkıntı olan bu ideolojinin örneklerinden biri olarak gösterebileceğimiz Meğer Gökyüzü Harikaydı hayatın bir kabulleniş ve tıpkı vakitte bir karşı çıkışla dönüştürebildiğinin ispatı olarak günümüze ulaştığı ve lisanımıza kazandırıldığı için çok şanslıyız.