Atatürk’ün “Yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz” sözünün hikayesi
Yarın, 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı’nın coşkusunu bir sefer daha yüreğimizde hissedeceğiz.
101 yıl evvel atılan o tarihi adım, Türk milletinin azmi, bağımsızlık tutkusu ve çağdaşlaşma gayesiyle şekillendi.
Cumhuriyetimizin ilanı, bağımsızlık çabasının taçlandığı bir dönüm noktasıydı.
Atatürk’ün “Yarın Cumhuriyet ilan edeceğiz” kelamı, bu tarihi çabanın başlangıcını müjdeleyen değerli bir sözdü.
Güçlü bir ülkenin temelini atan bu kelamın kıssasını sizler için derledik.
“YARIN CUMHURİYETİ İLAN EDECEĞİZ”
24 Temmuz 1923 yılında Lozan Antlaşması ile Türkiye, ‘bağımsız devlet’ unvanını kazanmıştı. Lakin şimdi rejimin belirlenememesi ve bir cumhurbaşkanı seçilememesi sorun işgal ediyordu; dış devletler tarafından yeni bağımsız devletin tarifinin açıkça yapılması isteniyordu.
Tüm bu dışarıdan gelen baskı ve 27 Ekim 1923’te İcra Vekilleri Heyeti’nin istifası ve Meclis’in itimadını kazanacak bir kabine listesinin oluşturulamaması, Mustafa Kemal Atatürk ve arkadaşlarını o tarihte bir ortaya getirdi; 28 Ekim 1923…
NUTUK KİTABINDA ANLATTI
Mustafa Kemal Paşa, Çankaya Köşkü’nde; İsmet Paşa, Ali Fuat Paşa, Halit Paşa ve Kemalettin Sami Bey’i ağırladı.
O gece yaşananlar anbean Nutuk kitabında şöyle anlatılıyor;
Gece olmuştu… Çankaya’ya gitmek üzere Meclis binasından ayrılırken, koridorlarda beni beklemekte olan Kemalettin Sami ve Halit Paşa’lara rastladım. Ali Fuat Paşa, Ankara’dan hareket ederken bunların Ankara’ya geldiklerini o günkü gazetede ‘Bir Uğurlama ve Bir Karşılama’ başlığı altında okumuştum. Daha kendileriyle görüşmemiştim. Benimle konuşmak üzere geç vakte kadar orada beklediklerini anlayınca, akşam yemeğine gelmelerini, Milli Savunma Bakanı Kazım Paşa vasıtasıyla kendilerine bildirdim.
“DERHAL FİKRİME KATILDILAR”
İsmet Paşa ile Kazım Paşa’ya ve Fethi Bey’e de Çankaya’ya benimle birlikte gelmelerini söyledim. Çankaya’ya gittiğim vakit, orada, beni görmek üzere gelmiş bulunan Rize Milletvekili Fuat, Afyonkarahisar Milletvekili Ruşen Eşref Bey’lerle karşılaştım. Onları da yemeğe alıkoydum.
Yemek sırasında: ‘Yarın Cumhuriyet ilan edeceğiz’ dedim. Orada bulunan arkadaşlar, derhal fikrime katıldılar. Yemeği bıraktık. O dakikadan itibaren, nasıl hareket edileceği konusunda kısa bir program yaparak arkadaşları görevlendirdim. Yaptığım programın ve verdiğim talimatın uygulanışını göreceksiniz.
YASA TASARISI TARTIŞMALARI ATEŞLEDİ
Paşa, kürsüde yaptığı konuşmada 1921 anayasasını yani Teşkilât-ı Esasiye Kanunu’nun birtakım noktalarına açıklık getirmek gerektiğini ve bu halde uyumlu bir hükümet kurulabileceğine dair bir konuşma yaptı. Meclise tekrar sunulan yasa tasarısı bir defa daha heyet içinde tartışmaları ateşledi.
Paşa, kürsüde yaptığı konuşmada 1921 anayasasını yani Teşkilât-ı Esasiye Kanunu’nun kimi noktalarına açıklık getirmek gerektiğini ve bu biçimde uyumlu bir hükümet kurulabileceğine dair bir konuşma yaptı. Meclise tekrar sunulan yasa tasarısı bir defa daha heyet içinde tartışmaları ateşledi.
“DEVLETİN BAŞKANI YOKTUR DEDİLER”
İsmet Paşa, tartışmalar ortasında heyete şöyle bir konuşma yaptı;
Parti Lideri’nin teklifini kabule muhtaçlık katidir. Bütün dünya, bizim bir hükûmet hali görüştüğümüzü biliyor. Bu görüşlerimizi bir sonuca bağlayıp açıklamamak, güçsüzlüğü ve karışıklığı sürdürmekten diğer bir şey değildir. Bir deneyimimden kelam edeyim. Avrupa diplomatları bu mevzuda beni uyardılar. ‘Devletin başkanı yoktur’ dediler. ‘Şimdiki yönetim biçiminize nazaran lider, Meclis Başkanı’dır. Demek ki siz, bir öbür lider bekliyorsunuz.’ Avrupa’nın kanısı işte budur.
Oysa, biz bu türlü düşünmüyoruz. Millet, hâkimiyetini ve mukadderatını fülî olarak eline almıştır. O halde bunu hukuksal olarak lisana getirmekten neden çekiniyoruz? Cumhurbaşkanı olmadan Başbakan seçilmesini teklif etmek kanunsuz olur. Bunda kuşkuya yer yoktur. Başbakanın seçilebilmesi için, Gazi Paşa Hazretleri’nin teklifinin kanunlaşması gerekir. Genelleşmiş olan bir zaafın sürdürülmesinin manası yoktur. Partinin bütün millete karşı yüklendiği sorumluluğun gereklerine uygun olarak hareket etmek zorunludur.
“YAŞASIN CUMHURİYET”
Heyetteki Abdullah Azmi Efendi’nin, “Meselenin değeri meydandadır. Görüşme devam etsin” diye yükselen itirazına karşın teklif, “Yaşasın Cumhuriyet!” seslerinin yükselmesiyle kabul edildi. Akabinde yapılan Cumhurbaşkanlığı oylaması ile 158 milletvekilinin tamamı Cumhurbaşkanı olarak Mustafa Kemal Atatürk’ü seçti.
